Το χρονικό ενός ναυτικού εξορκισμού

Η τελευταία ημέρα της αποστολής, χαλαρή ατμόσφαιρα, βαλίτσες συσκευασμένες, στολές που στεγνώνουν στον ήλιο και κουρασμένα αλλά χαρούμενα χαμόγελα.
Αυτή ακριβώς τη στιγμή επέλεξαν να φτάσουν οι δημοσιογράφοι του France 3, περίεργοι και ενθουσιώδεις. Θέλουν να μάθουν τα πάντα για το πρόγραμμα EXOFISH-MED, τα εξωτικά ψάρια, τη συμμετοχική επιστήμη… και είμαι ευτυχής που συμμετέχω σε αυτή την υπέροχη περιπέτεια, οπότε λέω στον εαυτό μου: τέλεια, μια τελευταία συνέντευξη για να κλείσει η αποστολή με επιτυχία!

Όλα πήγαν τέλεια. Εξηγώ το πρωτόκολλο, τις καταδύσεις, τη βιοποικιλότητα, το διακύβευμα… και προσθέτω ότι ορισμένα εξωτικά είδη μπορούν να διαταράξουν βαθιά τα μεσογειακά οικοσυστήματα. Ο δημοσιογράφος τότε μου ζητάει παραδείγματα, και εκεί αρχίζει το δράμα… Αρχίζω να του λέω για τον απόλυτο πρωταθλητή της οικολογικής καταστροφής στην ανατολική Μεσόγειο: το κουνελόψαρο. Χωρίς να το καταλάβω, μου είχε πέσει η απαγορευμένη λέξη. Ναι. Τη λέξη “κουνέλι”. Αθόρυβα. Φυσικά. Σαν να μην είχε συμβεί τίποτα.

Αναπόφευκτα, επειδή έχει κάνει τόση ζημιά στα οικοσυστήματα, επιμένω να λέω ξανά και ξανά “κουνελόψαρο”. Τρεις φορές, τέσσερις φορές, ίσως περισσότερες…. χωρίς να συνειδητοποιώ ότι, για τους παρόντες ναυτικούς, κάθε επανάληψη ακουγόταν σαν νεκρική καμπάνα που αναγγέλλει την κατάρα.

Εκείνη τη στιγμή, το μόνο που μπορούσα να σκεφτώ ήταν: “Γιατί ο Ξαβιέ, ο αρχηγός της αποστολής μας, κουνάει τα χέρια του σαν σημαία σε κίνδυνο πίσω από την κάμερα;”. Διστάζω ανάμεσα στο “μου κάνει ένα μεγάλο σημάδι ενθάρρυνσης” και στο “προσπαθεί να διώξει μια μύγα που τον ενοχλεί”… Έτσι συνεχίζω ατάραχος τον επιστημονικό μου λόγο.

Στο τέλος της συνέντευξης… και τότε ο Ξαβιέ κυριολεκτικά πετάγεται από το κουτί σαν τον Ζέβουλλον. Αρπάζει την αλατιέρα από την άκρη του τραπεζιού και, πριν το καταλάβω, χύνει το περιεχόμενό της πάνω στο κεφάλι μου, με ύφος σοβαρό σαν δρυίδης που ξορκίζει μια κατάρα.

Σιωπή έκπληξης. Μερικοί κόκκοι αλατιού γλιστρούν στο μέτωπό μου. Μετά ένα γενικό ξέσπασμα γέλιου. Κυρίως εγώ. Επειδή ο Ξαβιέ, συνήθως τόσο ήρεμος, είχε προφανώς αποφασίσει να σώσει το σκάφος… με πολλά καρυκεύματα.

Από τότε, όταν συναντώ μια αλατιέρα, δεν σκέφτομαι πλέον τη σούπα, αλλά τον εξορκισμό μου με fleur de sel, μια ανάμνηση που με κάνει να χαμογελάω κάθε φορά και αμέσως με κάνει να θέλω να ξαναμπώ στο παιχνίδι.

Virginie Raybaud

Ως φυσιοδίφης επί του σκάφους, είχα την τύχη να συμμετάσχω στην απίστευτη αποστολή στην Ελλάδα με την Monaco Explorations, που διευθύνει η Α.Ε. Πρίγκιπας Αλβέρτος ΙΙ του Μονακό, στο MODX Catamarans, ένα σκάφος που χρησιμοποιεί 100% ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Το έργο αυτό συνδυάζει την επιστήμη, την περιβαλλοντική διπλωματία και την ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινοτήτων… αλλά η φώκια από κάτω μιλάει γι’ αυτό καλύτερα. Μιλάει ιδιαίτερα για τους επιστήμονες από την Exofish Med, την Mar 4 Past και την CSM, την Plankton Planète και την Mom (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΩΚΙΑΣ), τους οποίους είχα την τύχη να γνωρίσω.

Ευχαριστώ τον Xavier PRACHE, τη Noëlie Pansiot, τους φίλους μου τροβαδούρους (που θα αναγνωρίσουν τον εαυτό τους), το πλήρωμα του Galaxy και του Ganany και ολόκληρη την ομάδα της Monaco Explorations για τη δέσμευση και την εμπιστοσύνη τους.

Anne Benoliel Defreville
Σχεδιάστρια Συγγραφέας Σχεδιαστής Καλλιτέχνης

“Η θάλασσα είναι τα πάντα! Καλύπτει τα επτά δέκατα του πλανήτη. Η αναπνοή της είναι καθαρή και υγιής. Είναι η απέραντη έρημος όπου ο άνθρωπος δεν είναι ποτέ μόνος, γιατί νιώθει τη ζωή να τρέμει δίπλα του. Η θάλασσα δεν είναι τίποτε άλλο παρά το όχημα μιας υπερφυσικής και θαυμαστής ύπαρξης- δεν είναι τίποτε άλλο παρά κίνηση και αγάπη- είναι το ζωντανό άπειρο (…)”.

Jules Vernes, 20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα. __

Το ζωντανό άπειρο. Εδώ στην Αλόννησο, στο σκάφος της αποστολής Ελλάδα, το βλέπω παντού, με τα ίδια μου τα μάτια ή με το μοναδικό μάτι της φωτογραφικής μου μηχανής. Εδώ, οι αποχρώσεις του γαλάζιου κυματίζουν στο λιμάνι, οι γάτες περιφέρονται στα σοκάκια πεινασμένες να τις χαϊδέψουν και οι κορμοράνοι τρέχουν κατά μήκος της παραλίας. Το ζωντανό άπειρο υλοποιείται σε κάθε κλίμακα.

Στο Curiosity της επιστημονικής διαμεσολαβήτριας Kelly Godard, τα ζωικά πλαγκτόν σμήνουν, κάτω από τα σπινθηροβόλα μάτια των Ελληνόπουλων. Έχουν έρθει για να λάβουν μέρος σε ένα εργαστήριο Living Water για να ανακαλύψουν αυτούς τους παράξενους οργανισμούς και τους βασικούς ρόλους που παίζουν στα οικοσυστήματα. Και αυτό που πραγματικά τους αρέσει είναι να κοιτάζουν μέσα από ένα μικροσκόπιο.

Με προβολή στην οθόνη της τάξης, τα παιδιά ανακαλύπτουν ζωντανά το πλαγκτόν. Είδαν τη μικροσκοπική προνύμφη καβουριού, το πολύ τσιριχτό φυτοπλαγκτόν και το παράξενο κωπήποδο, το οποίο περιστρέφεται σαν μικροσκοπικός χορευτής με κεραίες. Το άπειρο της ζωής ήταν πολύ παρόν εκείνη τη μέρα στα φυσιολατρικά τους μάτια, ακόρεστα από περιέργεια για όσα ανακάλυπταν. Με το πρόσχημα ενός απλού εργαστηρίου προβολής, εδώ στην Αλόννησο, μια ολόκληρη κληρονομιά μεταφέρεται στους πολύ μικρούς. Και όταν ο Δημήτρης, ηλικίας 7 ετών, πηδάει στην αγκαλιά μου και λέει “σ’ ευχαριστώ, σ’ αγαπώ”, πρέπει να παραδεχτώ ότι η καρδιά μου λιώνει. Η μετάδοση της επιστημονικής περιέργειας σε αυτά τα μικρά παιδιά εδώ δεν είναι απλώς θέμα μετάδοσης γνώσεων: είναι θέμα μετάδοσης συναισθημάτων. Αυτό το ζωντανό άπειρο είναι επίσης παρόν σε μια πιο παχουλή μορφή με βαθιά μαύρα μάτια: τη μεσογειακή φώκια. Κυνηγημένη επί μακρόν στις παραλίες, τώρα κατάκοιτη σε σκοτεινές σπηλιές, αυτό το είδος έχει γίνει η μασκότ μιας συλλογικής προσπάθειας προστασίας αφού έφτασε τόσο κοντά στην εξαφάνιση. Στους τοίχους των καφετεριών και των αρτοποιείων, αφίσες και φυλλάδια ενημερώνουν τους κατοίκους και τους επισκέπτες για την κατάσταση του ζώου.

Η ημέρα που πέρασα με τον Πάνο Δενδρινό, πρόεδρο της MOm, της Ελληνικής Εταιρείας για τη Μελέτη και Προστασία της Φώκιας, θα μείνει για πάντα χαραγμένη στη μνήμη μου. Ξεκινήσαμε για να ελέγξουμε τις κάμερες παγίδες στις σπηλιές όπου οι φώκιες έρχονται να ξεκουραστούν και να γεννήσουν. Αν και δεν αναμενόταν καμία συνάντηση εκείνη την ημέρα, κάθε λεπτό ήταν γεμάτο θαυμασμό.

Κολυμπήσαμε στην πρώτη μας σπηλιά. Καθώς περνούσα μέσα από τον αεραγωγό της, το διαυγές, γαλαζωπό φως κατέρρευσε. Είναι σαν να περνάς την πόρτα σε έναν άλλο κόσμο. Η ακουστική αλλάζει, θραύσματα ποσειδωνίας αγκαλιάζουν τα πόδια μου και πέφτουν στη μικρή εσωτερική παραλία όπου συναντώ τον Πάνο. Σε μια γωνιά του τοίχου της σπηλιάς υπάρχει μια κάμερα, η οποία φαίνεται να λειτουργεί κανονικά.

Ξεκινήσαμε για μια δεύτερη σπηλιά. Και αυτή τη φορά βλέπω κάτι ασυνήθιστο στα μάτια του Πάνου. Κάτω από αυτή την τεράστια καμάρα του βράχου, περπατάμε διακριτικά κατά μήκος των τοίχων. Δεν υπάρχουν άλλα λόγια, μόνο ματιές και χειρονομίες μεταξύ μας. Και ο χρόνος περνάει διαφορετικά, στο ρυθμό των αργών κυμάτων που διαπερνούν αυτή τη μυστηριώδη κοιλότητα.

Ξαφνικά, ακούμε κραυγές να διαπερνούν τη σιωπή στο πίσω μέρος της σπηλιάς: μια νεαρή φώκια γρυλίζει χαρούμενη. Η καρδιά μου κάνει άλματα. Ο Πάνος δείχνει προς μια σκοτεινή παραλία. “Το κουτάβι παίζει, η μαμά κοιμάται. Πρέπει να φύγουμε”. Είχα αρκετό χρόνο για να δω μια μάζα 300 κιλών να κοιμάται βαριά, κουνημένη από τις κινήσεις του αφρού. Μια άπειρη μαγεία μου συμβαίνει. Ξεκινήσαμε και πάλι, με χαμόγελα στα πρόσωπά μας, χαρούμενοι γι’ αυτή την απροσδόκητη συνάντηση. Εδώ, οι πληθυσμοί των μεσογειακών φώκιων ανακάμπτουν, καρπός των αδιάκοπων εργασιών προστασίας που συνεχίζονται εδώ και πάνω από 30 χρόνια. Ο Πάνος μου ψιθυρίζει μάλιστα ότι οι φώκιες αρχίζουν να βγαίνουν ξανά από τις σπηλιές για να αναζητήσουν το φως και την ασφάλεια των παραλιών, όπως έκαναν και οι πρόγονοί τους. Το ζωντανό άπειρο είναι επίσης παρόν στις καρδιές όλων των μελών του πληρώματος σε αυτή την αποστολή με επικεφαλής την Explorations de Monaco. Κάθε μέρα, απολαμβάνω να παρατηρώ και να ακούω πώς οι δράσεις που πραγματοποιούνται επί τόπου και η ζωή που προσφέρει η Μεσόγειος καταλύουν στον καθένα από εμάς το μερίδιο των καθημερινών ανέκδοτων.

Εδώ, το ζωντανό άπειρο συγκινεί τις πράξεις και τις καρδιές των ανθρώπων.

Ο Ζυλ Βερνς είχε ήδη αποτυπώσει αυτή την αφθονία της ζωής στους ωκεανούς και τις θάλασσες του γαλάζιου πλανήτη μας στο 20.000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα. Αλλά από την εποχή αυτού του πρωτοποριακού έργου μυθοπλασίας και της ιχθυολογίας που απεικονίζει, τα πράγματα έχουν προχωρήσει. Εκεί που ο συγγραφέας έβλεπε νερά ανέγγιχτα από τους ανθρώπινους “δεσπότες” , νερά όπου “η δύναμή τους παύει, η επιρροή τους σβήνει, η δύναμή τους εξαφανίζεται”, το 2025, οι αναφορές μάς λένε ότι το ζωντανό άπειρο πεθαίνει.

Έτσι, εδώ στην Αλόννησο, είδα πώς οι άνθρωποι εργάζονται για να ζωντανέψουν τη μεγαλύτερη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή στη Μεσόγειο και πώς οι ωκεανογραφικές αποστολές συμβάλλουν στην εξάπλωση αυτής της προστασίας σε τοπικό επίπεδο. Η προστασία των ωκεανών και των θαλασσών μας είναι μια ολοκληρωμένη αποστολή, η οποία περιλαμβάνει την ενημέρωση των νέων, την ευαισθητοποίηση, τη γνωριμία με ανθρώπους και την αντιμετώπιση κοινωνικών και διατροφικών ζητημάτων. Προστασία των ειδών, έξοδος στο πεδίο, πραγματοποίηση επιστημονικών δράσεων επί τόπου. Και ήταν αυτό το παγκόσμιο όραμα που με συγκίνησε περισσότερο όταν ξεκίνησα αυτό το κομμάτι της αποστολής στην Ελλάδα. Ήμασταν όλοι μαζί. Μαζί, ώστε το άπειρο να συνεχίσει να ζει!

Marie Treibert
Δημοφιλής επιστημονικός συγγραφέας, συγγραφέας, καλλιτέχνης βίντεο
Youtube.com/laboiteacuriosites

Η Auriane Pertuisot, επικεφαλής των θαλάσσιων έργων στο Ίδρυμα Πρίγκιπας Αλβέρτος ΙΙ του Μονακό, συντονίζει από το 2019 έναν συνασπισμό δωρητών αφιερωμένο στην προστασία της μεσογειακής φώκιας: τη Συμμαχία για τη Φώκια.
Σε αυτή την ανάρτηση, εξηγεί τον λόγο ύπαρξης του συνασπισμού, τις δράσεις και τα αποτελέσματά του.

Η Monk Seal Alliance είναι ένας από τους εταίρους των αποστολών εξερεύνησης της Μεσογείου του Μονακό.
Στο πλαίσιο της αποστολής της για εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση, συμμετείχε στο σχεδιασμό της έκθεσης “Ώρα για δράση: Μεσογειακές θαλάσσιες περιοχές“, που εγκαινιάστηκε στη Βαρκελώνη στις 9 Απριλίου 2024 για τη 2η συνάντηση της Δεκαετίας των Ωκεανών.

Προστασία της μεσογειακής φώκιας

Ο λόγος ύπαρξης της Συμμαχίας Φώκιας Μοναχών

Η μεσογειακή φώκια, Monachus monachus, είναι ένα από τα πιο απειλούμενα είδη θαλάσσιων θηλαστικών στον κόσμο.
Με λιγότερα από 900 άτομα να έχουν απομείνει, τα οποία κατανέμονται κυρίως μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας και Κύπρου στη Μεσόγειο και Μαυριτανίας και Μαδέρας στον Ατλαντικό, η διατήρησή της είναι ζωτικής σημασίας για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα.
Η Συμμαχία για τη Φώκια παίζει σημαντικό ρόλο στην προστασία αυτού του εμβληματικού είδους, υποστηρίζοντας έργα διατήρησης και συντονίζοντας τις διάφορες πρωτοβουλίες σε περιφερειακό επίπεδο.

Ποια είναι η μεσογειακή φώκια;

Η μεσογειακή φώκια μπορεί να φτάσει τα 2,4 μέτρα και να ζυγίζει έως και 320 κιλά.

Το κυνήγι της φώκιας ήταν μία από τις πρώτες ανθρώπινες πιέσεις που ασκήθηκαν στο είδος αυτό.
Από την αρχαιότητα, οι φώκιες κυνηγιόντουσαν για το δέρμα, το λίπος και το κρέας τους.
Αυτή η εντατική εκμετάλλευση έχει μειώσει σημαντικά τον αριθμό τους.

Ιστορικά, οι φώκιες χρησιμοποιούσαν τις παραλίες κυρίως για να ξεκουραστούν και να αναπαραχθούν.
Ωστόσο, σταδιακά υιοθέτησαν απρόσιτες θαλάσσιες σπηλιές, μακριά από την ανθρώπινη δραστηριότητα, για να βρουν λίγη ηρεμία και γαλήνη.

Σήμερα, οι κύριες απειλές για το είδος είναι η απώλεια ενδιαιτημάτων λόγω της παράκτιας δόμησης και του μαζικού τουρισμού, καθώς και η τυχαία εμπλοκή σε δίχτυα αλιείας ή η σκόπιμη θανάτωση.

Οι δράσεις της Συμμαχίας για τη Φώκια

1. Προστασία οικοτόπων: Η ΜΣΕ συνεργάζεται και υποστηρίζει κυβερνήσεις και τοπικές ΜΚΟ για τη δημιουργία και διαχείριση θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών (ΠΠΠ).
   Εάν οι οργανώσεις που τις διαχειρίζονται διαθέτουν επαρκείς ανθρώπινους, τεχνικούς και οικονομικούς πόρους, οι περιοχές αυτές προσφέρουν ασφαλές καταφύγιο για τις φώκιες.
2. Παρακολούθηση και έρευνα: Η συμμαχία χρηματοδοτεί ερευνητικά προγράμματα για την κατανόηση των χαρακτηριστικών των πληθυσμών φώκιας και τη μελέτη της συμπεριφοράς, των ενδιαιτημάτων και των αναγκών τους.
   Οι πληροφορίες αυτές είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση των απειλών που αντιμετωπίζουν και την εξαγωγή συμπερασμάτων για τις προτεραιότητες διατήρησης.
3. Ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση: Η ευαισθητοποίηση του κοινού είναι απαραίτητη για τη μακροπρόθεσμη διατήρηση της φώκιας.
   Η ΜΣΕ υποστηρίζει εκπαιδευτικές εκστρατείες για την ενημέρωση των τοπικών κοινοτήτων και των τουριστών σχετικά με τη σημασία της διατήρησης αυτού του είδους.
4. Αντιμετώπιση έκτακτης ανάγκης: Σε περίπτωση τραυματισμένων ή ταλαιπωρημένων φώκιων, η MSA μπορεί να υποστηρίξει οργανισμούς που παρέχουν κτηνιατρική περίθαλψη πριν την απελευθέρωσή τους σε θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή.

Επιπτώσεις και αποτελέσματα

Χάρη στις προσπάθειες της Monk Seal Alliance και των εταίρων της, έχουν σημειωθεί ορισμένες αξιοσημείωτες επιτυχίες.
Οι τοπικοί πληθυσμοί φώκιας παρουσιάζουν σημάδια ανάκαμψης και έχουν δημιουργηθεί νέες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές.
Η τελευταία παγκόσμια αξιολόγηση του κόκκινου καταλόγου της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης επιβεβαιώνει την αύξηση του πληθυσμού.
Η διεθνής συνεργασία και οι τοπικές συμπράξεις βρίσκονται στο επίκεντρο αυτών των επιτυχιών, αποδεικνύοντας τη σημασία της συλλογικής προσέγγισης για τη διατήρηση της θαλάσσιας άγριας ζωής.

Μάθετε περισσότερα

Auriane Pertuisot

Συντονιστής της Συμμαχίας για τη Φώκια από το 2019. Υπεύθυνη για τα θαλάσσια έργα στο Ίδρυμα Πρίγκιπας Αλβέρτος ΙΙ του Μονακό.